Το έθιμο του Αρφανού (Ρέθυμνο)

Το έθιμο του Αρφανου-Ορφανου (κάψιμο Ιούδα).Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό μου αρχείο και έχουν τραβηχτεί στα χωριά του Ρεθύμνου: Ανώγεια, Αρχοντική-Αρκούδαινα και Κάτω Βαρσαμόνερο

Η Φουνάρα της Ανάστασης είναι ένα από τα παλιότερα έθιμα που επιβιώνουν, με το έθιμο στην Κρήτη να γνωρίζει διάφορες παραλλαγές, από τόπο σε τόπο.

Όλη τη Μεγαλοβδομάδα,  οι νέοι των χωριών κουβαλούν κλαδιά και την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου τακτοποιούνται τα ξύλα, για να καούν μαζί με το «Χριστός Ανέστη». Δε λείπουν, μάλιστα, και οι αψιμαχίες, καθώς πολλές φορές γίνεται ... σαμποτάζ και οι ομάδες "κλέβουν" ξύλα η μία από την άλλη προκειμένου να είναι μικρότερη η φουνάρα του αντιπάλου!

Πριν την Ανάσταση (κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής) όλα τα παιδιά του χωριούμαζεύουν ξύλα και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από τα ξύλα  (την λεγόμενη φουνάρα, = η μεγάλη φωτιά ή φλόγα, προφανώς από το φως, φωτιά) και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και πέφτουν πυροβολισμοί 

Είναι ένα έθιμο που χάνεται στα βάθη του χρόνου, όμως παραμένει ζωντανό, κυρίως στα ορεινά χωριά της Κρήτης. Το έθιμο του "Αρφανού" τηρείται απαρέγκλιτα κάθε χρόνο στα Ανώγεια, με αυστηρή προετοιμασία και σχεδόν ... στρατιωτική πειθαρχία. Η μεγαλύτερη φωτιά κερδίζει! Τί; Γόητρο!

Παιδιά του δημοτικού ως και μεγάλοι άντρες 2-3 μήνες πριν την Ανάσταση σχηματίζοντας ομάδες από κάθε Ενορία, ξεκινούν την προετοιμασία για το κάψιμο του "Αρφανού". Μικροί και μεγάλοι βγαίνουν προς αναζήτηση του "αρφανόξυλου" δηλαδή εύφλεκτων φυτών (π.χ. ασπαλάθους, αχινοπόδι, σπάρτους) που θα κάνουν τη φωτιά να φουντώσει!

Από τη στιγμή που τα υλικά θα βρεθούν, στήνεται η "επιχείρηση" της μεταφοράς και της φύλαξης. Οι ομάδες, μάλιστα, πρέπει να έχουν τα μάτια τους δεκατέσσερα για πιθανά ... σαμποτάζ από τους "αντιπάλους" τους. Γι'αυτό στα ειδικά καταλύματα που έχουν εκ των προτέρων εξασφαλιστεί για τη φύλαξη του αρφανόξυλου, πάντα κάποιος μένει, φυλώντας ... σκοπιάΑΑκόμη και οι γονείς συμμετέχουν, έμμεσα, στο έθιμο, επιτρέποντας στα παιδιά τους να συμμετάσχουν στη λεγόμενη "ξομονή" δηλαδή τη διανυκτέρευση στη "σκοπιά", που κάθε άλλο παρά στρατό θυμίζει, αφού γίνονται "παρέες", κουβέντα και τσιμπούσια. ιΤο Μεγάλο Σάββατο πια, όλα είναι έτοιμα, για τη μεγάλη αναμέτρηση! Τα αρφανόξυλα στήνονται με συγκεκριμένο τρόπο, ώστε η φωτιά να φουντώσει και σε καμία περίπτωση να μην πέσει, ενώ σε αυτή τη διαδικασία σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι "παλιοί" που με την εμπειρία τους, διορθώνουν και συμβουλεύουν τους νεότερους.

Αργά το βράδυ οι ομάδες κάνουν μία βόλτα για να δουν ... πώς τα κατάφεραν οι "αντίπαλοί" τους. Οι φωτιές στήνονται σε ανοιχτά μέρη και μετά το "Χριστός Ανέστη" ο αρχηγός κάθε ομάδας παίρνει στα χέρια του δάδες βουτηγμένες στο πετρέλαιο.

Δίνει τις δάδες σε 5-6 από τα μεγαλυτερα παιδιά, αναγνωρίζοντάς τους συμβολικά την προσπάθεια και τη συμβολή τους...

Η μεγαλύτερη φωτιά κερδίζει ... Όχι κάποιο έπαθλο, όχι χρήματα, παρά μόνο ... γόητρο! Η τιμή και η ικανότητα είναι αγαθά, άυλα, τα οποία όμως στα Ανώγεια, "μετράνε" ακόμη...

(Οι πληροφορίες είναι από το made in creta)