Η ειδωλοποίηση του Πρόσφυγα και άλλες αποικιοκρατικές ιστορίες

Η ειδωλοποίηση του Πρόσφυγα

και άλλες αποικιοκρατικές ιστορίες

Τελευταία έχω γνωρίσει κάποιους ανθρώπους με προσφυγικό προφίλ που με έχουν συγκινήσει και εμψυχώσει. Ο ένας είναι ένα νεαρό 20χρονο αγόρι από το Πακιστάν. Είναι 3 χρόνια εδώ, μιλάει ήδη ελληνικά, πηγαίνει σχολείο το πρωί και τo απόγευμα δουλεύει σε καφετέριες. Παράλληλα βοηθάει εθελοντικά σε οργανώσεις τους συμπατριώτες του και τα καλοκαίρια δουλεύει σε νησιά σε λάντζα, σέρβις και όπου χρειαστεί. Το άλλο πρόσωπο το γνώρισα σε μια κολεκτίβα. Είναι ένας κύριος κάπου 40 χρονών από τη Συρία και είναι 1,5 χρόνο στην Ελλάδα. Αμέσως, από τους 3 πρώτους μήνες κιόλας, βρήκε δουλειά σε ζαχαροπλαστείο στην επαρχία και μένει σε σπίτι που πληρώνει μόνος του. Έχει αποφασίσει να μείνει στην Ελλάδα. Ένα χρόνο μετά μιλάει πολύ καλά Ελληνικά. Συζητήσαμε για την κατάσταση: "Γκιαντί να πάω Τζερμανία; Εντω έχει ντουλειά γκια όποιον τέλει ντουλειά! Εντώ όλα καλά. Εγκω με αφεντικό φίλοι. Μαζί στο ταβέρνα. Καμπ όχι καλά. Ντικοί μου ντεν καταλαβαίνουν".

Ο άνθρωπος αυτός μου θύμισε τους μετανάστες γονείς των μαθητών μου στα Κάτω Πατήσια στη δεκαετία του `90. Τότε έλειπε όλο αυτό το σύστημα της ανθρωπιστικής βοήθειας που περιβάλει τους μετανάστες και τους πρόσφυγες σήμερα. Τότε δεν υπήρχαν ανθρωπιστικές οργανώσεις. Ήταν η εποχή που το “Χαμόγελο του Παιδιού” έκανε τα πρώτα του βήματα και οι λίγες οργανώσεις για τους πρόσφυγες, δρούσαν σε έναν άλλο αθέατο κόσμο που δεν μας άγγιζε. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες τότε ήταν αφημένοι στην τύχη τους. Προβληματισμοί ονομασίας, ορολογίας και πολιτικής ορθότητας, αλλά και η ιδέα της αλληλεγγύης, ήταν άγνωστες και η εργασία μαζί με την εκπαίδευση ήταν οι χώροι ένταξης που χρειάστηκε να ανακαλύψουν μόνοι τους.

Σήμερα, κάποιοι από αυτούς που ασχολούνται με το προσφυγικό θεωρούν πως δεν υπάρχει μέτρο σύγκρισης με εκείνη την εποχή. Η δική μου η γνώμη είναι πως θα έπρεπε να είχαμε ως “ευαγγέλιο” εκείνη την εποχή, για να αποφύγουμε τα ίδια λάθη και να αποφύγουμε τους "προσφυγικούς" μύθους που έχουν καλλιεργηθεί σήμερα, τόσο στην αντίληψη της κοινωνίας όσο και στους ίδιους τους πρόσφυγες για τους εαυτούς τους. Ο πρόσφυγας δεν είναι ο φορέας άγνωστων ασθενειών που θα αφανίσει τον Ελληνισμό αλλά δεν είναι ούτε ο μανιοκαταθλιπτικός άνθρωπος με συναισθηματική αναπηρία που πρέπει να λυπάσαι, εικόνα που λαθεμένα έχει ενισχυθεί.

Ο Αλβανός της δεκαετίας του `90 είχε τις ίδιες ανάγκες και αναζητούσε την ίδια ασφάλεια για τα παιδιά του όπως και οι σημερινοί πρόσφυγες. Είναι ύβρις και δείχνει τον δικό μας εσωτερικευμένο ρατσισμό απέναντι στους Αλβανούς, όταν ακυρώνουμε και υποτιμούμε τις αγωνίες εκείνων των ανθρώπων που βίωσαν κίνδυνο, ανέχεια και ρατσισμό πίσω σε εκείνα τα χρόνια. Που για να τα λέμε με το όνομά τους, οι Αλβανοί πρόσφυγες δεν είχαν τίποτε εξωτικό για να μας συγκινήσει και δεν "ειδωλοποιήθηκαν" όπως οι σημερινοί πρόσφυγες. Μάλλον κακοποιήθηκαν ποικιλοτρόπως και η πρώτη γενιά λούστηκε όλη την πρώτη ρατσιστική χαβούζα της Ελληνικής κοινωνίας. Μα και η δεύτερη γενιά, οι Έλληνες πολίτες αλβανικής καταγωγής, ήταν καταδικασμένοι μέχρι και πριν 3 χρόνια στην ανιθαγένεια από τον ίδιο τον τόπο που αισθάνονταν ως μόνη τους πατρίδα. (Φυσικά η ιστορία είναι κοινή και για άλλες εθνικότητες).

Όλα αυτά έχουν λυθεί κάπως και οι σημερινοί πρόσφυγες μας υποχρέωσαν να “δούμε” και να παύσουμε την συστηματική παραβίαση των δικαιωμάτων εκείνων των χιλιάδων πολιτών που κρύβαμε για χρόνια κάτω από το χαλάκι της κοινωνίας μας σα να ήταν σκουπίδια. Εκείνες οι πρώτες γενιές των μεταναστών κατάφεραν να ενταχθούν μόνοι τους, νικώντας τα θεριά του ρατσισμού, του αποκλεισμού και της ανέχειας. Ήταν δύσκολο ναι. Πολλά από τα παιδιά τους κάηκαν στα τελευταία θρανία των σχολείων όπου έμεναν αφημένα χωρίς τάξεις υποδοχής, χωρίς δομές υποστήριξης, χωρίς επιδόματα, χωρίς έξτρα μαθήματα από οργανώσεις, χωρίς κοινωνικές υπηρεσίες, χωρίς τα φώτα της δημοσιότητας του ανθρωπισμού . Τα θυμόμασταν μόνο όταν κάποιο από αυτά έπαιρνε την σημαία για την παρέλαση και αυτό για να του την αρπάξουμε με βία. Ωστόσο τα κατάφεραν. Σπούδασαν, εργάστηκαν έκαναν περιουσίες, έκαναν οικογένειες και εντάχθηκαν πλήρως.

Ο άλλος ο τρόπος, ο δικός μας, των τελευταίων ετών, του “Ανθρωπισμού” και της “Αλληλεγγύης” δεν είμαι σίγουρη ότι μπορεί να φέρει αυτό το αποτέλεσμα. Η Αλληλεγγύη που παρατείνεται για 4η χρονιά, παύει να είναι Αλληλεγγύη. Γίνεται κάτι άλλο, εγκλωβιστικό, ιδρυματικό, μια τοξική λασπολακούβα και μέσα σε αυτήν οι άνθρωποι σαπίζουν. Θα ενταχθούν. Κάποιοι ναι. Άλλοι θα καούν αναπόφευκτα. Όσοι ενταχθούν θα γίνει με τον δύσκολο τρόπο τον παλιό. Όταν το κοντέρ του Ανθρωπισμού μηδενίσει, όταν κλείσουν τα προγράμματα υποστήριξης, θα ξεκινήσουν και αυτοί ξανά μόνοι τους τον σκληρό δρόμο της πραγματικής ζωής.. Εντωμεταξύ έχουν χάσει κάμποσα χρόνια από τη ζωή τους. Το έχουμε ξαναδεί το έργο τα τελευταία χρονιά στα προγράμματα ένταξης των τσιγγάνων. Τελείωσαν τα προγράμματα, παρέμειναν τα επιδόματα όπως και η γκετοποίηση και τα αρνητικά στερεότυπα. Έτσι θα συμβεί και τώρα. Ότι αρνητικό στερεότυπο έχει δημιουργηθεί για τους μουσουλμάνους πρόσφυγες θα μείνει και θα το αγκαλιάσουν και οι ίδιοι.

Ήδη βρισκόμαστε στην φάση εκείνη την δύσκολη όπου σταδιακά οι άνθρωποι που έχουν πάρει άσυλο θα αναγκαστούν να απομακρυνθούν από τα κέντρα φιλοξενίας και να αντιμετωπίσουν τη ζωή μόνοι τους. Παράλληλα, ολοκληρώνεται και το πρόγραμμα της διαμονής τους στα αστικά διαμερίσματα και με βίαιο κάπως τρόπο θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν την σκληρή πραγματικότητα. Ωστόσο όσο παράλογο και σκληρό και αν ακούγεται, για αυτόν τον λόγο ήρθαν στην δική μας πλευρά του πλανήτη. Πολλοί από αυτούς διανύουν την 4η χρονιά παραμονής στην Ελλάδα. Κάποια από τα παιδιά τους γεννήθηκαν μέσα στα κέντρα φιλοξενίας. Μιλάμε για τη 2η γενιά προσφύγων που έχει ήδη γεννηθεί στην χώρα αυτή. Μιλάμε για μια νέα γενιά παιδιών που έχουν γεννηθεί σε συνθήκες ανυπαρξίας και με την ταυτότητα του πρόσφυγα.

Και είναι τραγικό αφού η ένταξη τους είναι μια υπόθεση εργασίας που μόλις έχουμε αρχίσει να ψελλίζουμε. Σε πανικό και με βιασύνη τώρα, το κράτος και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν αρχίσει να σχεδιάζουν τα πρώτα προγράμματα και κάποιες νέες οργανώσεις εμφανίστηκαν ώστε να υποβοηθήσουν την ένταξη. Όμως αυτό το ξέραμε ότι θα συνέβαινε. Γιατί δηλώνουμε ξαφνιασμένοι και αγανακτισμένοι που πλέον θα υποχρεωθούν να ζήσουν μόνοι τους χωρίς τα χνώτα και το δικό μας βλέμμα πάνω τους;

Όλη αυτή η προσέγγιση είναι λάθος. Μπορεί να αλλάξει; Η γνώμη μου είναι πως όχι εύκολα. Το λάθος ξεκίνησε πριν ακόμα έρθουν αυτοί οι άνθρωποι. Με το αζημίωτο οι γνωστοί διακινητές τους παρότρυναν να έρθουν στην Ευρώπη, σε έναν τόπο που ρέει μέλι και γάλα τον οποίο πολλές φορές όπως μου περιέγραφαν οι ίδιοι, τον διαφήμιζαν ανοικτά με διαφημιστικά φυλλάδια και ραδιοφωνικά σποτάκια . Στη συνέχεια αυτοί οι άνθρωποι περνάνε κάμποσα χρόνια της ζωής τους , σε διάφορες γωνιές της γης, σε κέντρα προσφύγων σε άθλιες συνθήκες κάποιες φορές ή σε λιγότερο άθλιες κάποιες άλλες για να καταλήξουν σε μια φτωχή Ελλάδα που δεν έχει να τους προσφέρει αυτά που έταζαν τα φυλλάδια. Ωστόσο μέσα στην παραμονή τους στα κέντρα φιλοξενίας, καλλιεργείται μια εσφαλμένη προσδοκία. Όσο δύσκολες και αν είναι οι συνθήκες ζωής μέσα σε ένα κέντρο ή σε ένα προσωρινό διαμέρισμα, “Εμείς” τους φροντίζουμε.

Αυτό το εμείς ίσως να είναι ότι πιο καταστροφικό. Εμείς ; Ποιοι; Οι δυνατοί γιατί εσύ είσαι αδύνατος. Είσαι πρόσφυγας. Είσαι θύμα. Έχεις τραύμα. Είσαι πληγωμένος. Και έτσι ο πρόσφυγας γίνεται ταυτότητα η όποια εσωτερικεύεται. Και τότε παύουν τα κίνητρα. Και παύει η αυτενέργεια. Πόσες εκθέσεις ζωγραφικής χρειάζεται να δούμε ακόμα με πνιγμένα παιδιά και πρόσφυγες σε σπαραγμό; Πόσες φόρες ακόμα θα ζητήσουμε από τα παιδιά τους να μας ζωγραφίσουν το σπίτι που έχασαν ή την δυσάρεστη εμπειρία της φουσκωτής λέμβου; Για πόσο καιρό ακόμα θα τους κρατάμε καθηλωμένους στον σπαραγμό και στην ανάμνηση όσων έχασαν;
“Θα ήθελα να μου στείλετε 20 παιδιά πολέμου για να τα φωτογραφίσω στο πρόγραμμα ευαισθητοποίησης που έχω ξεκινησει” , έλεγε το email που έλαβα από ευαισθητοποιημένη ομάδα ακτιβιστών”.

Ο Πάουλο Φρέιρε και το βιβλίο του “Η Αγωγή του Καταπιεσμένου” ποτέ άλλοτε δεν ήταν πιο επίκαιρος. Ο άνθρωπος που έζησε στις φαβελες της Βραζιλίας και υπηρέτησε τους αναλφάβητους, μίλησε για όλους εκείνους τους τρόπους που οι καταπιεστές μπορούν να σε κάνουν να χάσεις την ελευθερία σου. Ένας από αυτούς είναι το “εμείς” θα σε φροντίσουμε. Το σχήμα αυτό της φροντίδας των προσφύγων, δεν είναι τίποτε περισσότερο από την αποικιοκρατική “αγάπη”, που αυτή αν το ψάξεις πιο πολύ, κατέστρεψε τις χώρες τους και από αυτή τρέχουν να γλιτώσουν τα παιδιά τους. Τον αποικιοκρατισμό της Αγάπης τον ξέρουμε επίσης από το παράδειγμα της Αφρικής.

Γιατί δεν έχει γίνει κατανοητό από τους πρόσφυγες πως κάποια στιγμή θα πρέπει να σταθούν μόνοι τους στον νέο αυτό κόσμο; Ποιος δεν έχει φροντίσει να το κατανοήσουν;

Γιατί η συζήτηση των ανθρωπιστών και των ακτιβιστών γίνεται μόνο γύρω από την παράταση των επιδομάτων και στην βελτίωση των κέντρων φιλοξενίας; Θέλουμε να βγουν οι άνθρωποι από τα κέντρα και την εξάρτηση από την φροντίδα που τους προσφέρουμε;

Έχουμε γίνει σαν την τοξική εγωκεντρική Μάνα που κρατάει τα παιδιά της στην φούστα της και τα ευνουχίζει.

Υπάρχουν άραγε δουλείες ή πίσω στη δεκαετία του `90 οι Αλβανοί μετανάστες ήταν οι προνομιούχοι της ανέχειας; Υπάρχουν. Όπως τότε, υπάρχουν οι δουλειές που δεν ήθελαν να κάνουν οι Έλληνες. Κάθε χρόνο τέτοια εποχή με παίρνουν φίλοι από το νησί από όπου κατάγομαι να με ρωτήσουν αν υπάρχουν χεριά για να εργαστούν στα ξενοδοχεία και στα εστιατόρια. Προχθές βρήκαμε δουλειά σε 3 ανθρώπους.

Υπάρχει δουλειά για όποιον θέλει να δουλέψει όπως είπε ο Άραβας στην αρχή του κειμένου και για όποιον αντιδρά στην εξάρτηση. Η πολιτεία είναι με το μέρος τους. Δεν ήταν πριν 20 χρόνια. Η πολιτεία σήμερα αντιστέκεται στον συντηρητισμό και έχει ανοίξει τις δομές της σε αυτούς τους ανθρώπους. Όχι ιδανικά. Σίγουρα όχι. Δεν είμαστε ιδανική κοινωνία ούτε για τους γηγενείς.

Θα έχει αποτέλεσμα όλο αυτό; Θα φανεί. Αν δεν έχει αποτέλεσμα,θα πρέπει να διερευνήσουμε τις αντιστάσεις εκείνες που τους καθηλώνουν και που τους υποβιβάζουν στο καθεστώς του ημιανάπηρου ανθρώπου. Να διερευνήσουμε τι είναι αυτό το στρεβλό που τους κρατάει σε μια ζωή σε αναμονή, στα στερεότυπα, στην γκετοποίηση της Αγάπης, σε αυτήν την κατάσταση τράνζιτ που έχουν εθιστεί , σε εκείνο το φαντασιακό, το κάπου μακριά και αόριστα , στη προσμονή εκείνου του μαγικού χεριού που θα τους φέρει στη γη με το μελί και το γάλα.

Αν δεν έχει αποτέλεσμα θα φταίει ο δικός μας κόσμος . Εμείς.

Που είμαστε εθισμένοι αποικιοκράτες.

Μα δεν αγαπάμε εκείνους.

Τους εαυτούς μας λατρεύουμε.

Ελένη Καραγιάννη

Εικαστικός,

Συντονίστρια Εκπαίδευσης Προσφύγων