Μια φωτογραφία από την Ειδομένη

Βρέθηκα στην Ειδομένη πέρυσι το χειμώνα τη στιγμή που ανακοινώθηκε η είδηση ότι τα  σύνορα θα κλείσουν. Είδα τα πούλμαν να επιστρέφουν μέσα στη νύχτα, γεμάτα με αποκαρδιωμένους και κουρασμένους πρόσφυγες. Τους έβλεπες μέσα στο ψιλόβροχο να κατεβάζουν τη λιγοστή τους περιουσία  από τα οχήματα  εκείνα που λίγες ώρες πριν τα είχαν φορτώσει γεμάτοι  χαρά και ελπίδα.  Πόση ματαίωση κουβαλούσαν αυτά τα λεπτά; Πόσο θυμό;...Να έχεις διασχίσει ηπείρους...βουνά, πελάγη... να έχεις σκοντάψει σε πτώματα συμπατριωτών σου,   με νύχια και με δόντια να έχεις σύρει  τα μωρά σου έξω από το νερό...τους ανθρώπους σου, την ανθρώπινη ύπαρξη,την αξιοπρέπειά σου, για να φτάσεις τελικά στο τσεκ ποιντ όπου ένας  στρατιώτης με σλαβική προφορά θα σου πει: “ΌΧΙ!”

Εκεί μέσα στον ανθρώπινο πόνο που αιωρούνταν σαν απειλητικό χέρι ανάμεσά μας, μια από τις εικόνες που με πλήγωσαν  είναι εκείνη που θα σας περιγράψω παρακάτω:

Μια κοπέλα κάπου 25-30 χρονών, έβγαλε το σακίδιο από την πλάτη, ίσιωσε το μαντίλι στο κεφάλι  και στάθηκε μπροστά στον στρατιώτη για να  δείξει τα χαρτιά της.

Ήταν από τις άτυχες. Για λίγες στιγμές μόνο και θα μπορούσε να είχε περάσει την απαγορευτική γραμμή. Η εντολή ήταν ξεκάθαρη. Τα σύνορα έκλεισαν.

Προσπάθησε να του εξηγήσει. Έκλαιγε.

ΌΧΙ.

Να του πει για την ταλαιπωρία της. Παρακαλούσε.

ΌΧΙ.

Δεν έχω που να πάω..είμαι μόνη. Ικέτευε.

ΌΧΙ. ΌΧΙ.

Όλη αυτήν την ώρα την παρακολουθούσα κρυμμένη πίσω από ενα κιγκλίδωμα, πίσω από το συρματόπλεγμα των συνόρων.

Έφτιαξε ξανά το μαντίλι στο κεφάλι της που είχε χαλαρώσει. Έσυρε το σακίδιο στην άκρη.

Παρατήρησα το πρόσωπό της. Την προσπάθεια που έκανε για να στηρίξει το σώμα  της όρθιο.

Κι εδώ ξεκινάει ο λόγος που αποφάσισα να σας γράψω αυτήν την ιστορία.

Στις στιγμές που ακολούθησαν, η κοπέλα αυτή  λιποθύμησε.

 Και μετά είδα την εικόνα εκείνη που με πλήγωσε, που με εκάνε να ντρέπομαι για το ανθρώπινο είδος.

Καθώς κατέρρεε...είδα κάποια άλλα κορμιά να ακολουθούν την κίνηση του δικού της και να τρέχουν καταπάνω της. Για να τη βοηθήσουν; Όχι. Για να τη φωτογραφήσουν. Την άφησαν να πέσει στο έδαφος. Άπλωσαν τα χέρια όχι για να τη στηρίξουν. Αλλά για να αρπάξουν τον πόνο της. (κλικ) Για να  κλέψουν τη στιγμή εκείνη την προσωπική...(κλικ) την ιερή (κλικ) .. Την δική της στιγμή (κλικ).

Όσοι έχουμε μια κάποια αίσθηση του χώρου όπου κινούνται οι πρόσφυγες, ξέρουμε πως οι περισσότερες φωτογραφίες, ακόμα και εκείνες που μας «ευαισθητοποίησαν»,  έγιναν σε σχεδόν παρόμοιες συνθήκες. Ένα ερώτημα είναι καρφωμένο μόνιμα στο μυαλό μου: Άραγε έχουμε το δικαίωμα να αρπάζουμε στιγμές από τη ζωή ανθρώπων χωρίς την άδειά τους;  

Με την έξαρση τα τελευταία χρόνια αυτού που ονομάζεται Street photography εχει δοθεί το δικαίωμα να εκφραστεί με αυτό το είδος τέχνης, ο οποιοσδήποτε.  Πριν το προσφυγικό είχε προηγηθεί μια μαζική εμμονική φωτογράφηση άστεγων και αναξιοπαθούντων ανθρώπων της Ομόνοιας. Βλέπαμε για πολύ καιρό στο όνομα της Τέχνης και της ευαισθητοποίησης τα πρόσωπα φτωχών άρρωστων ανθρώπων εκτεθειμένα σε ανοικτούς τοίχους στο Facebook ή σε blog. Κάποιοι από αυτούς  ήταν τοξικοεξαρτημένοι,  άλλοι με ψυχιατρικά θέματα, κάποιοι πιθανά εργαζόμενοι στο σεξ. Παράλληλα  κάποιοι δημοσιογράφοι έστησαν στήλες σε free press με  αυθόρμητες σκηνές ανθρώπων στο δρόμο: άνθρωποι να περπατάνε, άνθρωποι να κλαίνε, άνθρωποι να φιλιούνται, γυναίκες να θηλάζουν, μετανάστες να πουλάνε τσάντες,

Το κίνημα του street photography, τώρα πια έχει γίνει μια πιο main stream συνήθεια . Πλέον το έξυπνο κινητό σου έχει όλα εκείνα τα μέσα και τα φίλτρα που  χρειάζεσαι για να μιμηθείς διάσημους φωτογράφους. Σου λείπει μόνο το «σπαρακτικό» θέμα. Αυτό προσφέρθηκε τελευταία, απλόχερα  από τους πρόσφυγες. Πίσω από σελφοκόνταρα  και προτεταμένους καρπούς, πρόσφυγες κλαίνε, πρόσφυγες τρώνε, πρόσφυγες κοιμούνται, πρόσφυγες με ειδικές ανάγκες, πρόσφυγες με αναπηρία, πρόσφυγες για ιδιωτική ή ελεύθερη δημόσια  κατανάλωση. Ενα ακόμα τρόπαιο ανάμεσα σε φωτογραφίες με πεντικιούρ, θυμωμένες πολιτικές δηλώσεις, πιάτα με ψαρόσουπες και τσιπουρομεζέδες. Κεφάλια προσφύγων επί πίνακι.

Άραγε τι μας έχει μείνει μετά από όλη αυτήν την έκθεση στον πόνο και στην ανέχεια; Γίναμε καλύτεροι άνθρωποι. Γίναμε;

Δεν ξέρω. Ξέρω μόνο, πως ποτέ ξανά στη σύγχρονη δυτική ιστορία, ο προσωπικός χώρος δεν παραβιάστηκε τόσο κατάφωρα.

Και όπου υπάρχει παραβίαση, υπάρχει  βία. Και όπου υπάρχει  βια, υπάρχει και ο  φασισμός.

 Στο παρελθόν, οι υπεύθυνοι, πλήρωσαν πολιτικά την επιλογή τους να εκθέσουν τα πρόσωπα μιας ειδικής κατηγορίας γυναικών του δρόμου. Το άλλοθί τους ήταν πως το έκαναν για να “προστατεύσουν” και να “ευαισθητοποιήσουν”. Άραγε που τελειώνουν τα όρια της φασιστικής πολιτικής και της αλληλέγγυας  πρακτικής; Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα;

Η Γκουέρνικα δεν κατάφερε να αποτρέψει τον ΒΠΠ, ούτε ο μικρός Αϊλάν να σταματήσει τον πόλεμο μέσω της παγκόσμιας ευαισθητοποίησης που προκάλεσε το μικρό κορμί του. Και αυτό το κίνημα αλληλεγγύης που ζήσαμε τον προηγούμενο χρόνο δείχνει να ξεθωριάζει επικίνδυνα ενώ άλλες   παράξενα βίαιες ρητορικές  προσπαθούν να αρπάξουν χώρο.

Μην με παρεξηγείτε. Δεν θέλω να πω πως δεν είναι χρήσιμες οι φωτογραφίες ανθρώπων που βρίσκονται σε ανάγκη. Ούτε είμαι από εκείνους που αμφισβητούν  την σημαντική συμβολή των social media στην ελευθερία του ατόμου να εκφράζεται. 

Το ερώτημα είναι ποιος,  πως και πότε θα κάνει μια φωτογράφηση σε μια ειδική ομάδα πληθυσμού.

Στο ΠΟΙΟΣ βάλε εκείνον που έχει τις διαπιστεύσεις και εκείνον που θα “λογοδοτήσει” σε κάποιον φορέα σε περίπτωση που παραβιάσει την κουλτούρα και τα δικαιώματα του  εκτιθέμενου.

ΠΩΣ; Ο τρόπος είναι η κριτική στάση απέναντι στην ίδια σου την φωτογραφία για όλα αυτά τα στερεότυπα που μπορεί άθελά σου να διαδώσεις εις βάρος του ατόμου που φωτογραφίζεις. Η κρίση προκύπτει μέσα από την εκπαίδευση και η συνείδηση μέσα από τη γνώση. Στο ΠΌΤΕ βάλε όταν έχει εξασφαλιστεί η άδεια, και όταν η φωτογραφία αυτή θα πρέπει να μπει σε ένα πλαίσιο με άλλες δράσεις που θα ενισχύσουν τα δικαιώματα του ανθρώπου που απεικονίζεται.  

  Επιστρέφοντας  στην ιστορία της Ειδομένης, οι ρεπόρτερ έφυγαν, κάποιοι από αυτους βραβεύτηκαν για τις φωτογραφίες τους, οι πρόσφυγες απομακρύνθηκαν, οι κάτοικοι επέστρεψαν στην ήσυχη καθημερινότητά τους και  τα σύνορα συνεχίζουν να είναι σφραγισμένα. Το ισχυρό ΌΧΙ  περιφέρεται σαν αντίλαλος πάνω από τους βοσκότοπους, πέφτει πάνω στα άδεια βαγόνια του σταθμού,  επιστρέφει και χτυπάει πάνω στα συρματοπλέγματα που επιμένουν βίαια και ναρκισσιστικά να πληγώνουν την ανθρώπινη υπόστασή μας.

Η κοπέλα; Η κοπέλα χάθηκε μέσα σε ένα πλήθος από γυναικεία κεφάλια με μαντίλες. Η  εικόνα της έγινε ασήμαντη, και κατασπαράχτηκε..μηδενίστηκε, μπερδεύτηκε και κάηκε  ανάμεσα σε πολλές άλλες.

Συνεχίζουμε να αναζητούμε την Επανάσταση που θα αλλάξει τον κόσμο,

και,

θα ξεκινήσει από μέσα μας.